„Niektórzy – pisze Ken Robinson w „Kreatywne szkoły, oddolna rewolucja, która zmienia edukację” – twierdzą, że kreatywności nie można zdefiniować. Uważam, że można. Oto moja definicja (…): Kreatywność to proces generowania oryginalnych pomysłów, które mają wartość”. Wiele osób, w tym nauczycielek(i), sądzi jednak, że zdolność ta dana jest niejako z góry, a nad twórczym myśleniem pracować się nie da. Z tym niszczącym dla uczennic(ów) przekonaniem już od kilkudziesięciu lat polemizuje koncepcja twórczości psychologa i statystyka Joy Paul Guilforda.
Badacz wyodrębnił dwa rodzaje myślenia: konwergencyjne (wytwarzanie zbieżne) – konwencjonalne i odtwórcze oraz dywergencyjne (wytwarzanie rozbieżne) sprowadzające się – zdaniem Edwarda Nęcka – do „wytwarzania licznych pomysłów w odpowiedzi na problem natury otwartej”.
Oba typy rozumowania bazują na wiedzy (zasobach pamięciowych). W pierwszym jednak – jeśli tylko posiada się jej wystarczającą ilość – szybko dochodzi się do dopuszczalnych odpowiedzi, których ilość jest stała i określona. W drugim rozwiązań problemu szuka się metodą prób i błędów, a jednym z kryteriów sukcesu jest ich różnorodność i ilość.
Poziom uzdolnień twórczych mierzy się, badając płynność, giętkość i oryginalność myślenia oraz wrażliwość na problemy.
Płynność myślenia to umiejętność wymyślania odpowiedzi lub pomysłów. Może przybierać trzy formy:
1. słowną – ujawniającą się w podawaniu dużej liczby słów o określonych warunkach formalnych (np. rozpoczynających się tą sama literą).
2. ideakcyjną – widoczną dzięki wykreowaniu wielu rozwiązań lub idei w sytuacji problemowej, która daje możliwość wielu kierunków poszukiwań.
3. skojarzeniową – umożliwiającą dobranie z pamięci takich słów, które spełniają wymagania treściowe (np. kojarzą się ze słowem-kluczem).
Giętkość myślenia to umiejętność zmiany kierunku poszukiwań, skutkująca różnorodnością podanych rozwiązań. Może przybierać dwie formy:
1. spontaniczną – podawania różnorodnych jakościowo rozwiązań przy niewymuszonych zmianach kierunku myślenia.
2. adaptacyjną - modyfikowania procesów myślenia pod kątem okoliczności lub warunków koniecznych dla rozwiązania zadania.
Oryginalność myślenia to umiejętność wykraczania poza typowe, powtarzalne, popularne rozwiązania na rzecz: niezwykłych (rzadkich w danym obszarze), niekonwencjonalnych (skojarzenia daleko od siebie), nieoczekiwanych (pomysłowych), sensownych (odpowiadających na wymogi sytuacji zadaniowej).
Wrażliwość na problemy rozumiana jest natomiast jako umiejętność trafnego wychwytywania niedoskonałości, wad, braków czy trudności.
