Narzędzia TOC to nie zwykłe metody aktywizujące – służą opisowi, organizowaniu, analizowaniu i ocenie rzeczywistości. Dwoma słowami – „krytycznemu myśleniu”.
Mówiąc „krytyczne myślenie”, często mamy na myśli krytykę. I o ile tego pierwszego w szkole nie ma zbyt wiele, drugiej – wręcz przeciwnie, nie brakuje.
Być może dlatego, że gdybyśmy wyszkolili uczniów w krytycznym myśleniu, moglibyśmy narazić się na ich krytykę.
Grażyna Czetwertyńska w jednym ze swoich artykułów podaje przykłady umiejętności składających się na krytyczne myślenie – niektóre z nich nawiązują do taksonomii Blooma. Odkąd go przeczytałam, łatwiej mi formułować cele lekcji i nacobezu.
A oto one:
1. Wnioskowanie – rozpoznawanie i analiza informacji w celu wskazania prawdy: określ, jakimi danymi dysponujesz, porównaj sytuacje, wyciągnij wnioski, zestawiając A i B.
2. Szukanie podobieństw: zapoznaj się z każdym obiektem – wylicz jak najwięcej jego cech – wskaż cechy wspólne.
3. Porównywanie i przeciwstawianie: zapoznaj się z każdym obiektem – wylicz jak najwięcej jego cech – wskaż cechy wspólne – wskaż różnice – uporządkuj i opisz podobieństwa i różnice.
4. Analizowanie – podział zagadnienia na części składowe i zbadanie każdej z nich: przyjrzyj się zagadnieniu – znajdź najważniejsze elementy – opisz każdy element.
5. Argumentowanie: przedstaw twierdzenie – zbierz informacje – uporządkuj je – przedstaw wstępne twierdzenie w świetle uporządkowanych informacji.
6. Podejmowanie decyzji – sprawdzanie alternatywnych rozwiązań w celu zdecydowania o wyborze sposobu działania: zapoznaj się z każdym z rozwiązań – wskaż mocne i słabe strony każdego z nich (zagrożenia i korzyści) – oceń proporcje między nimi – podejmij decyzję, biorąc pod uwagę wynik.
7. Rozwiązywanie problemów – projektowanie i sprawdzanie rozwiązań problemu, tzn. sytuacji, w której osiągnięcie celu zaburzają ograniczenia lub przeszkody: zbadaj problem, sprawdzając, co stoi na drodze do realizacji celu – wymyśl jak najwięcej rozwiązań – wskaż mocne i słabe strony każdego z nich (zagrożenia i korzyści) – uporządkuj rozwiązania od najlepszego do najgorszego – sprawdź przez działanie lub jego symulację ich jakość ewentualnie – wybierz kolejne rozwiązania i sprawdź je.
8. Porządkowanie informacji: zapoznaj się lub określ kryterium – poznaj elementy, które masz uporządkować – ułóż elementy według kryterium – opisz całość, korzystając z nowego uporządkowania.
9. Ocena i krytyka – dokonywanie oceny z uwzględnieniem zestawu kryteriów: poznaj lub sprecyzuj kryteria – zapoznaj się z ocenianym obiektem – porównaj jego cechy z każdym kryterium – opisz obiekt, korzystając z wniosków wyciągniętych z porównywania.
10. Grupowanie – dzielenie elementów na grupy oraz rozpoznawanie cech każdego z nich, identycznych z cechami przypisanymi do konkretnej grupy: popatrz na zbiór elementów – zapoznaj się z cechami charakterystycznymi dla każdej grupy – uporządkuj elementy, zestawiając ich cechy z cechami grup – opisz każdą z grup.
11. Kategoryzowanie – definiowanie cech wyodrębnionych wcześniej kategorii oraz przypisywanie do nich elementów: poznaj wszystkie elementy zbioru – określ cechy wspólne dla części z nich i nazwij kategorie – przyporządkuj elementy do kategorii – sprawdź, czy elementy przyporządkowane do kategorii mają jej cechy – opisz każdą kategorię.
12. Poszukiwanie informacji – wyszukiwanie informacji w celu odpowiedzi na pytania: sformułuj (zapoznaj się z) pytanie – wyszukaj informacje lub zbierz dane – uporządkuj informacje – odpowiedz na pytania.
13. Eksperymentowanie w celu znalezienia odpowiedzi na pytanie: sformułuj (zapoznaj się z) pytanie – wykonaj eksperyment – opisz jego wynik – uporządkuj uzyskane informacje – odpowiedz na pytanie.
